De Nederlandse binnensteden zijn in de loop der geschiedenis uitgehold van multifunctionele en levendige centra en ontmoetingsplekken tot monofunctionele koopgoten, werkmilieus en leisure-omgevingen. Nu twee van deze drie hoofdfuncties onder druk staan, is de urgentie groot om nieuw programma te (her)introduceren en verbindingen te maken met functies die naar de randen van de steden zijn verbannen. DTO heeft nagedacht over een strategie en methodiek om de binnensteden te verlevendigen, deels gebaseerd op het gedachtengoed van Jane Jacobs. Tijdens de sessie “We Arnhem, You Jane” van architectuurcentrum CASA heeft DTO deze strategie gepresenteerd.

Het gedachtengoed van Jane Jacobs -een dynamische lokale economie en ‘new ideas need old buildings’ – is DTO haast op het lijf geschreven, en we zijn ook zeker voorstander van een vorm van stadsplanning op langere termijn maar besloten deze avond toch af te zien van een concreet plan of een vage visie en op zoek te gaan naar een ander antwoord.

Het verval van de fysieke stad

Jane Jacobs ideeën mogen dan wel actueler zijn dan ooit, de jaren ’60-stad waarin zij haar filosofie verkondigde verschilt grondig van de huidige binnensteden. Zij kón nog pleiten voor een diversiteit aan functies, het bevorderen van kruisbestuivingen en een intensief gebruik van straten. En ook strijden tegen het modernisme dat wonen, werken en verkeer zoveel mogelijk wilde scheiden. Er was toen nog een keuze en haar stad was dan ook op het hoogtepunt van zijn fysieke bestaan en functioneren. De binnenstad van vandaag is functioneel geëxplodeerd naar de randen: het wonen en werken is in de recente geschiedenis om redenen van gezondheid, rust of bereikbaarheid al grotendeels gevlucht uit het centrum en zowel entertainment, ontmoeten en winkelen zijn de laatste jaren voor velen verhuisd naar het virtuele domein van de netflixen, whatsapps, facebooks, bol.coms en zalandos. Misschien is de binnenstad wel de plek waar de kans op de ontmoetingen à la J. J. straks het kleinst is. En toch verlangt iedereen nog naar die stad van weleer, zeg maar de typische ‘historische’ stad.

Ten tijde van Jane Jacobs was er nog sprake van de “maakbare” stad en samenleving. Politici, architecten en stedenbouwkundigen hadden grip op de toekomst en konden een stad veranderen door ontwerp en planning. Vandaag de dag kan de gebouwde omgeving de grote en snelle maatschappelijke veranderingen – we zijn ondertussen aanbeland in de derde industriële revolutie –niet meer bijbenen.

Een routekaart

De toekomst is dus nog nooit zo onvoorspelbaar geweest en de binnenstad nog nooit zo ver verwijderd van het ideaalbeeld. Wat nu stadsontwikkeling? De geëxplodeerde stad heeft behoefte aan een reddingsplan maar plannen zijn al bij publicatie verouderd. Daarnaast is elke stad weer anders en hebben stadsbesturen de behoefte om zich te onderscheiden en in te spelen op de lokale economie en DNA. Er is geen one-size-fits-all oplossing.
DTO pleit al langer voor het verlaten van de blauwdrukplannen, het is haast de origine van ons bestaan. De vraagstelling van CASA heeft ons dan ook geprikkeld om een instrument te bedenken dat omgaat met deze uitdagingen en tegelijkertijd onze kijk op de stad verbeeldt.
Wij stellen daarom geen vastomlijnd plan voor maar een flexibele routekaart, een soort metrokaart waarbij elke lijn wordt vertegenwoordigd door een bepaalde thematiek die goed aansluit bij de karaktereigenschappen van de stad. De programmaonderdelen die buiten het centrum zijn komen te liggen dienen als kopstations en kunnen zo nieuwe betekenis aan de binnenstad geven. Waar lijnen elkaar kruisen ontstaan mogelijkheden voor verassende dynamiek. Jane Jacobs maar dan 2.0.
Het resultaat is weliswaar een plan van de stad maar toch flexibel, zowel een beschrijving van de werkelijkheid als inspiratiebron voor toekomstige beslissingen. Plan en strategie.

V&D - Topshelf

Dat de kaart niet alleen weergeeft wat is maar ook ingezet kan worden als flexibel planningsinstrument kunnen we illustreren aan de hand van de V&D locatie. Hoezo? Er ligt toch al een prachtig plan voor deze plek: de sportwinkel Topshelf. Inderdaad, Arnhem mag zich gelukkig prijzen dat het gespaard zal blijven van aanzienlijke leegstand in de binnenstad. Maar voor hoe lang? We weten dat vooral retail het zorgenkindje is van elke binnenstad en ook niet bepaald de meest betrouwbare partner. Als we de nu geplande monofunctionele retail-functie koppelen aan meerdere lijnen en verankeren aan lokale eigenheden verhogen we niet alleen de bestaanszekerheid van Topshelf als winkel, maar geeft Topshelf mogelijk meer terug aan de stad dan alleen sportartikelen. Met andere woorden, maak van Topshelf geen one-way-stop op de retaillijn maar een overstapstation.
Zo kan Topshelf een unieke kans zijn om de sportlijn, die nu vanuit Papendal een omtrekkende beweging rond de stad maakt richting Gelredome, door het centrum te laten lopen. Beeld je in: de professionele kennis van het Topsportrestaurant Papendal straks ook beschikbaar is La Place Topshelf Arnhem. En koppel de kennislijn, die nu nog een beetje zoekende door de stad loopt, aan Topshelf: een sportieve bodyscan door studenten van de HAN-opleiding Sport & Bewegen of unieke sportkleding van ArtEZ studenten Fashion Design. Zo wordt ook meer invulling gegeven aan de ambitie om Arnhem beter in te richten als studentenstad.

De stad heeft nog steeds behoefte aan een planningshorizon al is het steeds minder duidelijk hoe de stad en samenleving in de toekomst zullen functioneren. We kunnen ons instrumentarium als overheid of ontwerper hierop aanpassen. Enerzijds door vager, meer algemeen of generiek te plannen voor de lange termijn of anderzijds door juist concreet en specifiek in te spelen op de korte termijn. Wij denken dat de DTO Routekaart ruimte creëert voor zowel de korte als lange termijnstrategie. Het verbindt voor een stad specifieke programmalijnen met concrete locaties zowel binnen als buiten het centrum en draagt ideeën aan voor specifieke functies op strategische locaties. En dat is de manier waarop DTO graag naar de stad kijkt: eerst zorgvuldig analyseren van een stedelijk systeem, dan problemen ombuigen in intrigerende uitgangspunten en vervolgens met gerichte aanpassingen het stedelijk weefsel revitaliseren.

Aan deze kaart ligt een grondige analyse te grondslag waarbij de analogie met de metrokaart verschillende krachtige uitgangspunten voor stadsontwikkeling naar voren brengt, zowel voor ruimtelijke professionals als voor bedrijven, instellingen en burgers die iets willen met de stad. Indien gewenst kunnen wij Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken. meer informatie geven.